میثاقی حقیقی از همه فرزندان آدم
محدثان اسلامی براساس فهم برخی از روایات، بر این باورند که خداوند به هنگام آفرینش حضرت آدم (ع)، تمام فرزندان آینده او را به صورت موجوداتِ ریز درآورد و به آنان گفت: "اَلستُ بربّکم" آنان گفتند "بلی" سپس همگی را به صُلب و پشت آدم بازگردانید. آنان هنگام خطاب الهی دارای عقل و شعور کافی بودند و سخن خدا را شنیدند و پاسخ او را گفتند. این پیمان به این خاطر از آنان گرفته شد که راه عذر در روز رستاخیز را روی آنان ببندد.
بیشتر دانشمندانی که گرایش تفسیر قرآن به روایات دارند، در تفسیر آیه میثاق نیز به روایات ناظر به آن توجه کردهاند؛ روایاتی که دلالت دارند بر اینکه همه انسانها در عالم ذر از پشت آدم به صورت ذراتی بیرون آمدند و خداوند بر ربوبیت خود از ایشان پیمان گرفت.
از سوی محققان اسلامی، اشکالاتی بر این نظر وارد شده است.
فطرت توحیدی
گروهی از مفسران معتقدند باید مضمون آیه را به معنای توحید فطری حمل نمود. به عقیده این افراد، خدا انسانها را از پشت پدران و رحم مادران بیرون آورد و آفرینش آنها را با خصوصیاتی ترکیب داد که پیوسته پروردگار خود را بشناسند و نیاز خود را به او احساس کنند. هنگامی که انسانها به نیاز خود به خدا توجه پیدا کردند و خود را غرق در نیاز دیدند، گویی به آنان گفته میشود: من خدای شما نیستم؟ آنان میگویند: بله گواهی میدهیم که خدای ما هستی.
برخی نیز در توضیح گفتهاند که خداوند هنگام خروج فرزندان آدم به صورت نطفه از صلب پدران به رحم مادران که ذراتی بیش نیستند، فطرت توحیدی را با وجود آنان آمیخته است و گفت وگوی خدا با انسان به زبان تکوین بوده است.
ملکوت عالَم
علامه طباطبایی دیدگاه خاصی دارد و معتقد است که این جریان مربوط به عالم ملکوت است که واقعیت این عالم و ورای آن است. در این عالم که ورای هر زمان و مکان است، همه انسانها و موجودات در محضر خداوند حاضرند و هیچ موجودی غایب نیست. در چنین فضایی، گویی همه فرزندان آدم یک جا از پشت پدران گرفته شده، گرد هم جمع آمدهاند و در برابر خدا حضور دارند. در این حالت هر انسانی خود را به صورت علم حضوری درمییابد و یافتهاش گواهی روشن بر وجود خدا و خداوندگاری اوست. اما با قرار گرفتن انسانها در گردونه زمان و تحولات و حوادث جهان و روزگار، آدمی را چنان مشغول و از خود بیخود میکند که از آن علم حضوری که به آفریدگار خود داشت، غافل میگردد.
نظریه نمادین
گروه دیگری از دانشمندان، زبان آیه را زبانی نمادین و تمثیلی دانستهاند؛ به این صورت که خداوند با فرستادن انبیا و اعطای نعمت عقل به انسانها در همین دنیا، از ایشان بر ربوبیت خود پیمان گرفته است.
عالم ذر در آیات
بیش از ده آیه در سورههای قرآن آمده است که گفته شده به عالم ذر اشاره دارد. این آیات عبارتند از:
سوره اعراف، آیه ۱۷۲:
این آیه مهمترین و صریحترین آیات است:
وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّک مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکمْ قالُوا بَلی شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا یوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّا کنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ* أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَک آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ کنَّا ذُرِّیةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِکنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ* وَ کذلِک نُفَصِّلُ الْآیاتِ وَ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ
( و به یاد آور هنگامی که پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنها را بر گرفت و ایشان را بر خود گواه ساخت که آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند:آری، (و فرشتهها نیز گفتند ما هم) گواهی میدهیم که مبادا روز قیامت بگویید ما از این (پیمان) غافل بودیم یا بگویید پدران ما پیش از ما مشرک شدند و ما هم از آنها بودیم (که به ناچار از آنان پیروی کردیم) آیا ما را به خاطرآنچه اهل باطل انجام دادند به هلاکت میرسانی و این چنین آیات را شرح میدهیم شاید به سوی حق بازگرداند)
سوره تغابن، آیه ۲:
هُوَ الَّذی خَلَقَکمْ فَمِنْکمْ کافِرٌ وَ مِنْکمْ مُؤْمِن
( او کسی است که شما را آفرید، گروهی از شما کافر و گروهی مؤمنید.)
سوره یونس، آیه۷۴:
فَما کانُوا لِیؤْمِنُوا بِما کذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ
( به چیزی که از پیش آن را تکذیب کرده بودند ایمان نیاوردند)
سوره نجم، آیه۵۶:
هذا نَذیرٌ مِنَ النُّذُرِ الْأُولی
( این (پیامبر) بیم دهندهای از بیم دهندگان پیشین است)
سوره انعام، آیه۱۱۰:
وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ کما لَمْ یؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ فی طُغْیانِهِمْ یعْمَهُون
( و ما دلها و چشمهای آنان را واژگون میکنیم (و ایمان نمیآورند) همان گونه که در بار اول به آن ایمان نیاوردند)
سوره رعد، آیه۲۰:
الَّذینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا ینْقُضُونَ الْمیثاق
( کسانی که به عهد خدا وفا میکنند و پیمان را نمیشکنند)
سوره حج، آیه۵:
یا أَیهَا النَّاسُ إِنْ کنْتُمْ فی رَیبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیرِ مُخَلَّقَة
(ای مردم! اگر به رستاخیز شک دارید، ما شما را از خاک آفریدیم، آنگاه از نطفه و سپس از خون بسته شده، و پس از آن از مضغه (چیزی نظیر گوشت جویده شده) که برخی دارای خلقت و شکل است و برخی این گونه نیست.)
نظرات شما عزیزان:
:: موضوعات مرتبط: روز رستاخیز ، ،